4.5.1 Producción faunística
4.5.2 Especies en peligro de extinción
La Llanura Amazónica es el habitat propicio para una rica variedad de fauna silvestre, presentando condiciones óptimas para su sobrevivencia, sin embargo, el avance de la agricultura, la ganadería y en general la tala indiscriminada del bosque, están alterando las condiciones físicas, químicas y biológicas y las delicadas relaciones multidimensionales, únicas en algunos casos, que hacen posible el desarrollo de determinadas especies.
Los pueblos indígenas y aún los colonos encontraron su dieta proteica en esta aparentemente inagotable fuente de abastecimiento. Sin embargo, la caza y la pezca es cada vez más improductiva, lo cual trae consigo elevados índices de desnutrición, sobretodo en la población indígena. En consecuencia, se torna imperativo la ejecución de programas que refuercen las acciones encaminadas al manejo, investigación y explotación apropiada de la fauna silvestre, contribuyendo a la solución de la problemática alimenticia.
Se refiere concretamente a un grupo de animales que por su potencial productivo se relaciona con los intereses del hombre. Lamentablemente falta mucho en la investigación sobre el manejo de la vida silvestre, la cual se fundamenta en el conocimiento profundo de su estructura, su dinámica y las interrelaciones de la población animal con el resto de organismos vivos que comparten los espacios.
Cuadro 4.4.10 PRINCIPALES ESPECIES VENENOSAS Y NARCOTICAS UTILIZADAS
|
NOMBRE CIENTIFICO |
||
Género |
Especie |
Familia |
|
Venenos
|
Mayna |
muricida |
FLACOURTIACEAE |
Mayna |
toxífera |
FLACOURTIACEAE |
|
Connaurs |
opacus |
CONNARACEAE |
|
Connarus |
sprucei |
CONNARACEAE |
|
Rourea |
glabra |
CONNARACEAE |
|
Duroia |
saccifera |
RUBIACEAE |
|
Ryania |
angustifolia |
FLACOURTIACEAE |
|
Mendoncia |
áspera |
ACANTHACEAE |
|
Barbascos
|
Lonchocarpus |
nicou |
PAPILIONACEAE |
Clibadium |
asperum |
COMPOSITAE |
|
Caryocar |
glabrum |
CARYOCARACEAE |
|
Phyllantús |
sp. |
EUPHORBIACEAE |
|
Curares
|
Strychnos |
sp. |
LOGANICEAE |
Vochysia |
ferruginea |
VOCHYSIACEAE |
|
Ormosia |
macrophylla |
PAPILIONACEAE |
|
Narcóticos
|
Banisteriopsis |
caapi |
MALPIGHIACEAE |
Virola |
theidora |
MYRISTICACEAE |
|
Justicia |
pectoralis |
ACANTHACEAE |
|
Myrcia |
bracteata |
MYRSINACEAE |
|
Psychotria |
pschotriaefolia |
RUBIACEAE |
|
Erytroxylon |
coca |
ERYTROXYLACEAE |
|
Nicotiana |
sp. |
SOLANACEAE |
Fuente: PABON ESPINEL et al, 1982.
Con el fin de resaltar el alto valor económico de esta fauna natural, se presenta en el Cuadro 4.5.1 algunas cifras que se obtuvieran del estudio sobre el mercado potencial de especies silvestres, realizado en Manaos, Brasil.
En cuanto se refiere a la fauna ictícola, las principales especies son:
Nombre Común |
Nombre Científico |
Características |
Paiche |
Arapaima gigas |
Pesa hasta 150 kg |
Bagre |
Brachypla tistoma sp. |
Pesa hasta 120 kg |
Dama o Lisa |
Schizodon sp. |
Muy común y sabrosa |
Sardina |
Triportheus angulatus |
Muy sabrosa |
i. Mamíferos: El manejo de los mamíferos requiere de una planificación inmediata, antes que un deterioro mayor imposibilite un ordenamiento coherente. Los planes y acciones deben encaminarse, a más del objetivo económico (fuentes de alimento, pieles), hacia la preservación de las especies, gran parte de las cuales son propias de la región; por lo tanto, representan un alto valor ecológico dentro del sistema. El Cuadro 4.5.2 indica las principales especies.ii. Peces: Es la mejor alternativa como fuente proteica de la población de la región, considerada como uno de los más grandes refugios ictiológicos del trópico húmedo por la cantidad y diversidad de especies.
Aunque se han intensificado los estudios ictiológicos y de acuacultura, los mismos no han sido suficientes para impulsar una verdadera empresa pesquera, no contándose con una adecuada infraestructura. Actualmente la pesca se hace en forma rudimentaria.
En el Napo se han identificado 420 especies, considerándose que en Putumayo debe existir un número similar. Es posible vincular este tipo de investigaciones con las ejecutivadas en el resto de países amazónicos, especialmente las llevadas a cabo en Brasil.
En el Cuadro 4.5.3 se exponen algunas de las principales especies.
iii. Reptiles y Aves: En el cuadro 4.5.4 se lista una parte de la población de reptiles y aves más conocidos. Esta población puede representar un importante renglón económico, siempre que su explotación sea controlada y dirigida. Los Ordenes de mayor interés podría ser los siguientes:
Reptiles: Crocodylia, Chelonia y Squamata
Aves: Psittaciformes, Ramphastiformes, Tinamiformes, Ciconiiformes y Passenformes
Cuadro 4.5.1 ESPECIES DE FAUNA SILVESTRE PREFERIDAS COMO ALIMENTO
Orden de Preferencia |
Nombre |
Peso bruto (kg) |
|
Común |
Científico |
||
1 |
Tortuga-Charapa |
Podocnemis expansa |
28,82 |
2 |
Barriga-Guagua |
Agouti paca |
9,03 |
3 |
Venado |
Mazama sp. |
31,00 |
4 |
Danta |
Tapirus terrestris |
98,41 |
5 |
Zaino-Pecari |
Tayassu tajacu, T. pecari |
29,95 |
6 |
Armadillo |
Varias especies |
9.86 |
7 |
Capihuara-Chiguiro |
Hydrochaeris hydrochaeris |
47,50 |
8 |
Pato silvestre |
Varias especies |
2,25 |
9 |
Mata-Mata o Taricaya |
Podocnemis unifilis |
9,40 |
10 |
Guatusa-Guatín |
Dacyprocta sp. |
7,00 |
Fuente: NEGRET, 1984
Elaboración: PSP
Cuadro 4.5.2 MAMIFEROS TERRESTRES
Nombre Vulgar |
Variedades |
Nombre Científico |
Agutí1 |
|
Dasyprocta punctata |
Ardilla |
Puca huaihuasi |
Sciurus spp. |
|
Yana huaihuashi |
|
Armadillo |
Cutimbu |
Priodontes giganteus |
|
|
Dasypus novemcinctus |
Comadreja |
|
|
Chanchita |
Punchana |
Myoprocta exilis |
Danta, Tapir |
|
Tapirus terrestris |
Jabalí1 |
|
Dichotylis pecari |
Lobo de río |
|
Pteronura brasiliensis |
Maja, Guanta1 |
|
Cuniculus paca |
Mono |
Chorongo |
Lagothrix lagothricha |
|
Parahuacu |
|
|
Maquisapa |
Ateles belzebuth |
|
Tuta Cushillu |
|
|
Leoncito |
Cebuella pygmaea |
|
Macuro |
|
|
Chichico |
Saginus nigricollis |
|
Barizo |
Saimiri sciureus |
|
Coto |
Alouatta seniculus |
|
Machín |
Cebus albifrons |
|
Sucali |
|
Murciélago |
Vampiro |
Desmodus rotundus |
Nutria2 |
|
Lutra sp |
Oso hormiguero |
Grande |
Myrmecophaga tridactyla |
|
Pequeño |
|
Pando |
|
|
Perico ligero |
|
Chobepus didactylus |
Perro salvaje |
|
|
Puerco espín1 |
Casha cushillu |
Coendou bicolor |
Ronsoco/Capibara1 |
|
Hidrochaeris hidrochaeris |
Sajino1 |
|
Tayassu tajacu |
Tejón |
|
|
Tigre2 |
Otorongo |
Pantera onca |
|
Tigrillo, Ocelote |
Leopardus pardalis |
|
Puca puma |
|
|
Yana puma |
|
Venadol |
|
Mazama rufina |
Zorro2 |
|
Didelphis marsupialis |
1. Productores de Carne.
2. Productores de Piel.Fuente: González, A. Santos Ortiz, J. Río Napo: Realidad Amazónica Ecuatoriana Pompeya-Napo, CICAME, 1985
Elaboración: PSP
Cuadro 4.5.3 PECES - PRINCIPALES ESPECIES
Nombre Vulgar |
Variedades |
Nombre Científico |
Acarahuazu |
|
Astronotus oceliatus |
Anguila eléctrica |
|
Electrophorus electricus |
Añashua |
|
Crenicichla johanna |
Apistograma |
|
Apistograma sp. |
Arahuana |
|
Osteoglossum bicirrhosum |
Atinga |
|
Symbranchus marmoratus |
Bagre
|
Lechero |
Mystus tengara |
Saltón |
Brachipla tistoma sp. |
|
Dorado |
B. filamentosum |
|
Doncella |
Pseudoplatistoma spp. |
|
Gabisuri |
|
|
Sapote |
|
|
Inchi mama |
|
|
Irqui mota |
|
|
Hacha caspi |
|
|
Pintadillo |
|
|
Bocachico |
|
Prochilodus nigricans |
Bufeo (mamífero) |
|
Innia geoffresis |
Cañero |
|
Vandelia sp. |
|
|
Acanthopoma sp. |
Carachama
|
Negra |
Pterygoplichthys multiradiatus |
Amarilla |
Plecostomus sp. |
|
Lagarto carachama |
Hemiancistrus arenarius |
|
Corvina |
|
Plagioscion auratus |
|
|
P. squamosissimum |
Cunchi |
|
Pimelodus fisheri |
Gamitana |
|
Colossoma macropomum |
Lisa |
|
Schzodon sp p. |
Manatí (mamífero) |
|
Trichechus inunguis |
Pacu |
|
Colossoma sp p. |
Paiche, Pirarucú |
|
Arapaima gigas |
Palometa |
|
Myleus sp. |
Pangarraya |
|
Achirus achirus |
Pashin |
|
|
Pez globo |
|
Colomesus asellus |
Piraña
|
Negra |
Serrasalmus sp. |
Roja |
|
|
Blanca |
|
|
Raya |
|
Potamotrygon hustryx |
Sábalo |
|
Brycon melanopterus |
Sardina |
|
Triportheus angulatus |
|
|
T. elongatus |
Tucunari |
|
Cichla ocellaris |
Turushuqui |
|
Oxydoras spp. |
Yahuarachi |
|
Gasterotomus lateor |
Fuente: GONZALEZ y SANTOS, 1985
Cuadro 4.5.4 REPTILES Y AVES MAS CONOCIDOS
Nombre Vulgar |
Variedades |
Nombre Científico |
REPTILES |
||
QUELONIOS |
||
Cupiso |
|
|
Charapa |
|
Podocnemis expansa |
Mata mata |
|
Chelus fimbriatus |
Motelo |
|
Geochelone denticulata |
Taricaya |
|
Podecnemis unifilis |
|
||
SAURIOS |
||
|
||
Camaleón |
|
Anolis sp p. |
Iguana |
|
Dracaena guianensis |
Lagarto, Caimán |
Blanco |
Caiman crocodilus |
Negro |
Melanosuchus niger |
|
|
|
Paleosuchus trigonatus |
|
||
OFIDIOS |
||
|
||
Anaconda |
|
Eunectes murinus |
Arco Iris |
|
Epicrates cenchria cenchria |
Baruchi |
|
|
Coral |
|
Micrurus langsdorffi |
Chucuri |
|
|
Loro machacui |
|
Bothrops schlegelii |
Manduro machacui |
|
|
Morete machacui |
|
Chironius scurrulus |
Orito machacui |
|
|
Pishcu amarun |
|
Boa constrictor |
Pitalala |
|
Bothrops atrox |
Sacha mama |
|
|
Sara machacui |
|
Lachesis muta |
Seco machacui |
|
|
Shishin |
|
|
Tsalaculu |
|
|
Turuturu |
|
|
|
||
BATRACIOS |
||
|
||
Ambato |
|
Atelopus palmatus |
Gota, Gutamaro |
|
|
Tulumba |
|
|
AVES |
||
|
||
Cacatao |
|
Daptrius americanus |
Carpintero |
|
Piculus flavigula |
Colibrí |
|
Ocreatus underwoodi |
Chicuan |
|
Piaya cayana |
Filuco |
Gris |
Nyctibius grandis |
Rojizo |
Nyctibius griseus |
|
Gallinazo |
|
Coragyps atratus |
|
|
Cathartes aura |
|
|
Cathartes melambrotos |
Garza |
|
Egretta thula |
|
|
Casmerodius albus egreta |
|
|
Jabiru mycteria |
|
|
Agamia agami |
|
|
Tigrisoma lineatum |
Gavilán
|
Anga |
|
Harpía |
Harpia harpyja |
|
Valdivia |
|
|
Golondrina
|
Casera |
Phaeprogne tapera |
De mar |
Sterna superciliaris |
|
Vientre blanco |
Tachicinata albiventer |
|
Guacamayo |
Roco |
Ara macao |
Azul |
Ara ararauna |
|
Lanchina |
|
Otus choliba |
Loro |
Perico |
Ara severa |
|
|
Amazona amazónica |
|
|
Pionites melanocephala |
|
|
|
Martín Pescador |
|
Ceryle torquata |
|
|
Chloreceryle amazona |
Paloma |
Ordinaria |
|
Torcaz |
Columba fasciata |
|
Pato |
|
|
Paucar |
Arrendajo |
Cacicus cela |
Cacique |
|
|
Pava |
Paujil |
Mitu mitu |
Manacaraco |
Ortalis guttana |
|
Perdiz |
|
Tinamus major |
|
|
Crypturellus undulatus |
Shansho |
|
Opisthocomus hoazin |
Trompetero |
|
Pshophia crepitans |
Tucán |
Grande |
Ramphastus cuvieri |
Pequeño |
|
|
Tucaneta |
|
Fuente: GONZALEZ y SANTOS, 1985
Cuadro 4.5.5 ESPECIES ANIMALES EN PELIGRO DE EXTINCION
Nombre Vulgar |
Nombre Científico |
||
Género |
Especie |
Familia |
|
PECES |
|||
|
|||
Paiche |
Arapaima |
gigas |
|
|
|||
REPTILES |
|||
|
|||
Motelo |
Geochelone |
denticulata |
Testudinidae |
Charapa |
Podocnemis |
expansa |
Pelomedusidae |
Taricaya |
Podecnemis |
unifilis |
Pelomedusidae |
Boa de oriente |
Boa |
constrictor |
Boidae |
Boa esmeralda |
Corallus |
caninus |
Boidae |
Anaconda |
Eunectes |
murinus |
Boidae |
Tulsio |
Caimán |
crocodylus |
Alligataridae |
Caimán negro |
Melanosuchus |
niger |
Alligataridae |
|
|||
AVES |
|||
|
|||
Yuta |
Tinamus |
mayor |
Tinamidae |
Perdiz, yuta |
Tinamus |
tao |
Tinamidae |
Garza pico de zapato |
Chochlearius |
cochlearius |
Cochlearidae |
Garza pico de espátula |
Ajaia |
ajaja |
Cochlearidae |
Arpía |
Harpia |
harpyja |
Accipitridae |
Guacaño enano |
Ara |
manilata |
Psittacidae |
Guacamayo enano |
Ara |
severa |
Psittacidae |
Guacamayo rojo azul |
Ara |
macao |
Psittacidae |
Guacamayo azul amarillo |
Ara |
ararauna |
Psittacidae |
Guacamayo |
Ara |
chloroptera |
Psittacidae |
Guacamayo |
Ara |
militaris |
Psittacidae |
Loro chapul |
Derptyus |
accipitrinus |
Psittacidae |
Chirlecrés |
Pionopsitta |
barrabandi |
Psittacidae |
Lora real |
Amazona |
farinosa |
Psittacidae |
Loro |
Amazona |
amazónica |
Psittacidae |
Tucán pecho blanco |
Ramphastos |
cuviere |
Ramphastidae |
Niña quinde |
Topaza |
pyra |
Trochilidae |
Gallo en la roca de oriente |
Rupicola |
peruviana ecuatorialis |
Rypicolidae |
|
|||
MAMIFEROS |
|||
|
|||
Tuta mono, mono nocturno |
Aoutus |
trivirgatus |
Cebidae |
Aullador, coto rojo |
Alouatta |
semiculus |
Cebidae |
Barabaco |
Pitecia |
monachus |
Cebidae |
Yurac machin |
Cebus |
albifrons |
Cebidae |
Barizo |
Saimiri |
sciureus |
Cebidae |
Maquizapa, araña |
Ateles |
belzebuth |
Cebidae |
Chorongo |
Lagothry |
lagothrychia |
Cebidae |
Oso hormiguero banderon |
Myrmecophaga |
tridactyla |
Mirmecophagidae |
Oso miclero |
Tamandua |
tetradactyla |
Mirmecophagidae |
Armadillo gigante Perro de orejas |
Priodontes |
maximus |
Dasypodidae |
cortas |
Atelocynus |
microtis |
Canidae |
Oso de anteojos |
Tremarotos |
ornatus |
Ursidae |
Nutria gigante |
Pteronura |
brasiliensis |
Mustelidae |
Jaguar |
Panthera |
onca |
Felidae |
Ocelote |
Felis |
pardalis |
Felidae |
Burricon |
Felis |
wiedi |
Felidae |
Manati, vaca marina |
Trichechus |
inunguis |
Trichechidae |
Danta de montaña |
Tapirus |
pinchaque |
Tapiridae |
Danta oriental Pécari de labios |
Tapirus |
terrestris |
Tapiridae |
blancos |
Tayassu |
pécari |
Tayassuidae |
Pécari de collar |
Tayassu |
albirostris |
Tayassuidae |
Fuente: DINAF-ECUADOR Informe al PSP, 1987
En el Cuadro 4.5.5 se da la nómina de especies faunísticas silvestres, consideradas raras o en peligro de extinción. Esa nómina es dinámica, por lo que debe ser revisada periódicamente conforme se profundizan las investigaciones sobre el estado actual de las especies.